“Ja, soms hoor ik een stem in mijn hoofd…meestal wanneer ik een boek lees dat me interesseert”
“…toen ik The Godfather las, hoorde ik de stemmen van de acteurs die een rol speelden in de film” (Anoniem geplaatst op de website Yahoo! Answers)
Wat gebeurt er op dit moment met je, van binnen, terwijl je deze tekst leest? Ervaar je dit lezen als innerlijke spraak of meer als innerlijk horen? Het is mogelijk dat je een stem hoort die van binnen de woorden uitspreekt die je op dit moment leest. Wellicht herken je die dan als jouw eigen stem, maar wellicht ook als de stem van een ander. Of hoor je misschien een stem die reageert op wat je leest? We weten er eigenlijk nog heel weinig van. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar dit verschijnsel van innerlijke spraak, de auditieve kwaliteiten daarvan, en de verschillen daarin tussen mensen. Nog minder is bekend in hoeverre en op welke wijze er ‘innerlijke stemmen’ worden gehoord tijdens het lezen. Eigenlijk is dat raar, aangezien innerlijke spraak in veel modellen wordt gezien als de basis van auditieve verbale hallucinaties (stemmenhoren).
Vilhauer, een Amerikaans onderzoeker, deed een bijzonder origineel kwalitatief onderzoek naar dit verschijnsel van ‘inner reading voices’ (IRV), ofwel het innerlijk stemmen horen tijdens het lezen. Mede met het oog op mogelijke verbanden tussen IRV, auditieve verbale gedachten en stemmen horen. Het is ook het eerste onderzoek naar spontane zelfrapportage over IRV. Hij verzamelde zijn data namelijk ‘gewoon’ via Yahoo! Answers, een voor iedereen toegankelijke website waar men anoniem vragen en antwoorden kan plaatsen. Het is de grootste engelstalige Vraag&Antwoord website ter wereld met 200 miljoen gebruikers. Inmiddels zijn er ruim een miljard vragen en antwoorden op deze website geplaatst
Hij zocht er naar “stemmen horen” en “lezen”. In totaal 160 plaatsingen konden worden geidentificeerd die verwezen naar IRV. Bij 24 plaatsingen betroffen het vragen, bij de overige 134 betroffen het antwoorden. Alle plaatsingen werden kwalitief geanalyseerd op inhoud. Van de 160 plaatsingen bleek er bij 132 (82,5%) sprake van het horen van een of meerdere stemmen tijdens het lezen. Bij 17 (10,6%) plaatsingen was daar geen sprake van. Men antwoordde dan bijvoorbeeld met “ik hoor geen enkele stem, ik zie slechts het woord of de zin en begrijp wat het is en wat het betekent.” Uit de analyse van plaatsingen waarbij wel sprake was van IRV konden verschillende IRV kenmerken worden onderscheiden, zoals frequentie, aantal, identiteit en auditieve kwaliteit van IRV. Maar ook werd er gekeken naar het wel of niet veronderstellen van aanwezigheid van IRV bij anderen, naar de overeenkomst met denken en naar het al of niet controle hebben over IRV. Ruim tweederde van de mensen met IRV gevallen bleek dit regelmatig te hebben en bij bijna de helft rapporteerde één innerlijke lees stem en ruim een derde meerdere IRVs. De meeste mensen hoorde alleen de eigen stem, maar bijna eenvijfde hoorde een andere stem en ook eenvijfde gaf aan de innerlijke stem van meerder verschillende identiteiten te horen (bijvoorbeeld de verschillende personages in een boek of de stem van de verzender van het bericht dat gelezen wordt). In bijna alle plaatsingen waar sprake was van IRV werd genoemd dat deze stemmen hoorbaar waren, waarbij soms ook specifieke kwaliteiten van de stem(men) werden beschreven.
Het onderzoek van Vilhauer is relevant omdat het een bruikbaar model kan zijn voor stemmenhoren (auditieve verbale hallucinaties) die veelal begrepen worden als een vorm van innerlijke spraak die onterecht toegekend wordt aan een andere bron dan het zelf. Net als auditieve verbale hallucinaties blijken IRV ook ervaringen te zijn die optreden zonder een auditieve stimulus en worden zij soms geidentificeerd als stemmen van een ander. Ofschoon er zeker een aantal tekortkomingen zijn in het onderzoek van Vilhauer, is de opzet creatief, zijn de bevindingen verrassend, en opent het nieuwe wegen voor toekomstig onderzoek naar stemmenhoren in de algemene populatie. En belangrijk, wederom wordt duidelijk: stemmen horen is helemaal niet raar!
