Zou jij het durven? In een volle metrotrein stappen als je denkt dat anderen erop uit zijn om je kwaad te doen?
Soms moet het. En dan zorg je voor je veiligheid. Je kijkt mensen niet aan, je houdt afstand, je probeert je zo onzichtbaar mogelijk te maken en je bent alert op ontsnappingswegen. Maar zo kom je er ook nooit achter of het klopt wat je denkt. Sterker nog, je zal eerder denken dat je aan het gevaar ontkomen bent door juist uit zicht te zijn gebleven. Hoe kom je er nu achter of het echt onveilig is?
Overmatige achterdocht wordt gekenmerkt door ongegronde overtuigingen over dreiging. Een van de redenen waarom die overtuigingen blijven bestaan, is nalaten om bewijzen te verzamelen die de overtuiging tegenspreken. Dat is een gevolg van veiligheidsgedrag. Bij dreiging zullen mensen immers op zoek gaan naar veiligheid. Maar wanneer de dreiging berust op een verkeerde beoordeling, heeft veiligheidsgedrag ook belangrijke consequenties. Men denkt dan dat het gevaar is afgewend ten gevolge van het veiligheidsgedrag: “Ik was veilig omdat ik binnen ben gebleven!” Dit gedrag houdt de ongegronde overtuiging over bedreiging dus in stand.
Bijna alle patiënten met overmatige achterdocht rapporteren veiligheidsgedrag. Niet alleen vermijden zij situaties, maar ook tonen zij veiligheidsgedrag als ze zich in de bedreigende situatie bevinden. Doel van de behandeling zou dus moeten zijn om hen te leren de situatie zelf meer te onderzoeken zodat zij kunnen ervaren dat het veilig is. In studies naar angststoornissen heeft men al aangetoond dat het loslaten van veiligheidsgedrag tot meer vermindering in overtuigingen over dreiging leidt dan exposure.
Maar ja, vertel mensen die zich ernstig bedreigd voelen maar eens om hun veiligheidsgedrag op te geven. Zij zullen niet gauw toenadering zoeken tot de bedreigde situatie vanwege de vrees dat ze te pakken genomen worden – een onverdraaglijke afloop. Hoe los je dat nu op? Een bekende groep Britse paranoia experts bedacht een oplossing: gebruik Virtual Reality (VR)! In een virtuele omgeving met virtuele anderen (avatars) zullen mensen met overmatige achterdocht makkelijker hun veiligheidsverdrag kunnen loslaten en toenaderingsgedrag kunnen oefenen.
In een gecontroleerde studie werden 30 patiënten met overmatige achterdocht onderzocht in een VR-omgeving. Zij hadden allen overtuigingen als “Mensen weten wat ik denk en willen me doden”, “Als ik naar buiten ga, maken mensen denigrerende opmerkingen over mij om me van mijn stuk te brengen”, e.d. Vooraf werd bij iedereen een korte gedragstest gedaan in een echte sociale situatie waarin ze minder angstig wilden zijn. Daarna werden zij naar het VR-laboratorium gebracht en vond randomisatie plaats naar twee groepen van ieder 15 patiënten. De deelnemers uit de ene groep kregen een exposure instructie waarbij verzocht werd hun veiligheidsgedrag vooral te benutten. De deelnemers uit de andere groep kregen een cognitieve therapie instructie met dezelfde tekst, maar nu werd verzocht geen gebruik te maken van hun veiligheidsgedrag. Vervolgens werd iedereen aan twee virtuele scenario’s blootgesteld: een metro-treinrit en een lift. Elk scenario kende gradaties van moeilijkheid op basis van het aantal aanwezige avatars, van 0 tot 22 (metro) en van 0 tot 6 (lift). In de metro werden ook data verzameld over de mate van beweging van de patiënt in de virtuele trein. Na de VR test ging de patiënt weer naar huis en werd opnieuw de gedragstest gedaan in dezelfde sociale realiteit als vooraf aan het onderzoek. Het hele proces van meten en testen vond plaats op één dag.
De resultaten zijn zeer interessant. In vergelijking met exposure leidde VR cognitieve therapie tot aanzienlijke verminderingen in waanovertuigingen (reductie van 22.0%) en tot minder stress in de realiteit (reductie van 19.6% bij de gedragstest).
Deze studie laat zien hoe het loslaten van veiligheidsgedrag en het daarvoor in de plaats stellen van toenaderingsgedrag bij mensen met overmatige achterdocht leidt tot meer vertrouwen in veiligheid en tot minder stress in echte situaties. Ofschoon het onderzoek beperkingen kent, geeft het nu al aanleiding te denken dat we eigenlijk in elke ggz instelling zouden moeten kunnen beschikken over VR-laboratoria. Eén dag (veilig) oefenen met loslaten van veiligheidsgedrag en kijk eens wat een prachtig resultaat!
Wil je een indruk krijgen van dit VR-onderzoek? Kijk dan op de volgende website voor een kort en leuk filmpje: www.bbc.co.uk/news/health-36053058
