Sociale vergelijking en overmatige achterdocht

Vergelijk jij je ook weleens met je buurman, je collega’s, je vrienden of je broers of zussen op de sociale ladder? En hoe voelt dat? Vermoedelijk voel je je prettiger wanneer jij denkt dat je hoger op die ladder staat dan de ander. We weten dat de beleving van een lage positie geassocieerd is met negatieve gevoelens en psychopathologie, zoals sociale angst en depressie. Maar heeft sociale vergelijking ook invloed op overmatige achterdocht?

Twee jaar geleden deed een groep Britse paranoia experts voor het eerst onderzoek naar het effect van sociale positie op overmatige achterdocht. Met behulp van Virtual Reality werd een laag zelfbeeld opgewekt door de lengte van de deelnemers kunstmatig (virtueel) te verminderen. Hierdoor beleefden de ‘kleinere deelnemers’ zichzelf in relatie tot de grotere avatars als negatiever. En dat veroorzaakte een verhoging van paranoia (Freeman, e.a., 2014).

Een Duitse onderzoeksgroep wilde de relatie tussen sociale vergelijking en paranoia verder onderzoeken. Men sloot aan bij het onderzoek van Freeman e.a. (2014) maar breidde het verder uit. Niet alleen onderzochten ze de invloed van een ongunstige sociale vergelijking op overmatige achterdocht, maar ook de invloed van een gunstige sociale vergelijking. Voorts wilde ze weten wat de rol is van angst en bedroefdheid als voorbode voor paranoia (mediatie-effect). En of individuele variabelen, zoals pogingen om zich niet minderwaardig of angstig voor afwijzing te voelen, invloed hebben op het verband tussen beleving van sociale rangorde en overmatige achterdocht (moderator-effect).

Deelnemers in deze studie waren 172 vrouwelijke bachelor studenten (18-25 jaar). Het experiment werd online uitgevoerd en bestond uit twee condities. In beide condities werd een foto getoond van een jonge, vrouwelijke psychologiestudente met een beschrijving van haar persoonlijke profiel. In de ene conditie betrof dit een niet succesvol en onaantrekkelijk profiel (lage sociale rangorde, met dus een gunstige sociale vergelijking), in de andere conditie betrof het een zeer succesvol en aantrekkelijk profiel (hoge sociale rangorde, met dus een ongunstige sociale vergelijking).

De studie laat zien dat de positie in de sociale rangorde inderdaad als hoger wordt beleefd bij een gunstige sociale vergelijking en als lager wordt beleefd bij een ongunstige vergelijking. Blootstelling aan hoge- versus lage rangorde heeft dus onmiddellijk invloed op de beleving van sociale status binnen de sociale hiërarchie. Maar veranderingen in beleving van de sociale rangorde leidden niet tot veranderingen in angst of paranoia (dus ook geen mediatie-effect). Wel leidde gunstige sociale vergelijking tot afname van bedroefdheid. En het meest interessant was eigenlijk de bevinding dat beleving van een lagere sociale positie het meest leidt tot paranoïde reacties bij personen met kenmerken van verhoogde kwetsbaarheid, zoals het streven naar preventie van minderwaardigheid en angst voor afwijzing (moderator-effect).

Ofschoon de studie een aantal beperkingen kent, zoals een homogene doelgroep van uitsluitend vrouwelijke bachelor studenten en de afwezigheid van een neutrale controlegroep, lijkt het er dus op dat een focus op sociale competitie een context is waarbinnen psychose kwetsbaarheid wordt geprikkeld.

De bevindingen uit deze studie sluiten goed aan bij het cognitieve model van overmatige achterdocht en zijn in therapeutisch opzicht relevant. Personen met een verhoogde kwetsbaarheid zouden kunnen profiteren van interventies gericht op bevorderen van positieve verwachtingen over geaccepteerd en gerespecteerd worden door belangrijke anderen. Ook het ondersteunen in niet alleen opwaarts vergelijken met anderen, maar ook neerwaarts, zou misschien kunnen helpen.