Autisme en psychose

Autisme en psychose: komen ze vaak samen voor? Zijn het wel echt verschillende stoornissen? Het lijkt soms zo op elkaar! Deze auteurs reviewden de literatuur over de relatie tussen autisme, autisme-achtige klachten en psychose.

Het woord autisme stamt af van het griekse αὐτός, autós, wat ‘zelf’ betekent. De Zwitserse psychiater Paul Eugen Bleuler (1857-1939) beschouwde autisme als één van vier kernkenmerken van schizofrenie. Bleuler doelde hiermee op het verstoorde emotionele contact met anderen zoals hij bij mensen met schizofrenie waarnam. Halverwege de twintigste eeuw werden bij kinderen de woorden ‘autisme’ en ‘schizofrenie’ vaak als synoniemen beschouwd. Het was onder andere Hans Asperger (1906-1980) die zijn Syndroom van Asperger als apart van psychose neerzette (1944). Pas na ongeveer 1970 werden autisme en (kinder-)schizofrenie als twee te onderscheiden stoornissen beschreven; een tweedeling die tot op heden is blijven bestaan in onze classificatiesystemen. Deze historie geeft al aan dat ASS en psychosen zwaar gelinkt en overlappend zijn: in ieder geval in verschijningsvorm en mogelijk ook in etiologie.

Zoals bekend worden autisme spectrum stoornissen (ASS) vandaag de dag beschouwd als neuropsychiatrische stoornissen die per definitie vanaf de vroege jeugd aanwezig zijn. Een ASS diagnose kan omvatten: beperkende tekortkomingen in de communicatie (bijvoorbeeld gebrekkig taalvermogen of vreemde taalinteracties), in sociale interactie (bv gebrekkige TOM /empathie), in gedrags- en motorische patronen (bv repeteergedrag), en in belangstelling (eenzijdig en obsessief gericht). Ongeveer 1% van de populatie is gediagnosticeerd met een vorm van ASS. De schizofrene stoornis komt net als ASS bij ongeveer 1% van de populatie voor. ASS en psychosen vertonen overlap in symptomen. Vooral de negatieve psychosesymptomen vallen als overlap op, taalarmoede, cognitieve problemen, verstoorde motoriek, gebrekkige contactname. Lijken die symptomen op elkaar, maar zijn ze deel van verschillende aandoeningen? Of lijken ze op elkaar omdat ze gewoon het zelfde zijn, namelijk manifestaties zijn van dezelfde onderliggende (neuropsychiatrische?) stoornissen? Voor beide ideeën is volgens onderzoek iets te zeggen. Bij sommige symptomen (bv gebrekkige ToM of aandachtsstoornissen) lijken gemeenschappelijke genetische tekorten een rol te spelen, maar voor andere symptomen is dat weer minder duidelijk.

Na een uiteenzetting van al deze overlap-vraagstellingen, gaat het artikel verder in de op onderzoeksvraag van de auteurs: hoe vaak komen schizofrenie en ASS nu eigenlijk samen voor? Lastige vraag omdat zowel ASS als psychotische stoornissen hele ruime, multi-interpretabele en vage definities (met ‘fuzzy symptoms’) hebben; en dan zijn er ook nog eens meerdere meetinstrumenten om tot een diagnose te komen. Ga er maar aan staan. De onderzoekers lieten zich echter niet afschrikken. Na een zeer kritisch selectieproces op deugdelijkheid konden ze 7 artikelen naar co-morbiditeit van psychotische stoornissen met ASS of autisme achtige klachten opnemen in hun review.

Het rechttoe rechtaan resultaat van de review was dat in de groep van psychose patiënten de diagnosen ASS (1-52%) en autisme-achtige symptomen (9,6% tot 61%) veel vaker voorkomen dan in de algemene populatie (ASS 1%). Niet verrassend. Wel een empirische bevestiging van wat klinisch al wel als een weetje werd beschouwd.

Het is hiermee echter ook duidelijk dat, op zijn minst vanwege verschillende criteria, deze aandoeningen niet als eenzelfde ding beschouwd moeten worden. Ondanks een grote overlap, komen ze ook geregeld los van elkaar voor.

We weten al dat psychose symptomen vaker optreden naarmate iemand meer allerhande psychische klachten heeft. Dat geldt vermoedelijk ook voor autistiforme kenmerken. We zien in de praktijk dat mensen waarbij de psychose ernstig wordt – en waarbij je kan spreken van een psychotische stoornis – vaak ook de ‘kleur’ hebben van andere psychopathologie. De ene persoon met psychose heeft ook veel autisme kenmerken. De ander heeft misschien veel PTSS of trauma kenmerken, weer een ander heeft veel dwang dynamiek, en weer een ander vooral verslavingsproblemen. Psychose komt zelden alleen.