Grootheidswanen zijn – na paranoïde wanen- de meest voorkomende vorm van wanen. Naar achterdocht en paranoïde wanen wordt veel onderzoek gedaan. We krijgen dan ook steeds meer zicht op de achterliggende mechanismen en van daaruit aangrijpingspunten voor de psychologische behandeling ervan. Heel anders is het bij grootheidswanen. Er wordt verbazingwekkend weinig onderzoek naar gedaan en er is dus ook weinig bekend over mogelijkheden voor behandeling. En dat terwijl grootheidswanen als overwaardige ideeën heel intrigerend zijn.
Iemand met een grootheidswanen heeft een onjuiste overtuiging over zijn of haar bijzondere talenten, macht, kennis of identiteit. In de huidige studie wordt onderzocht in hoeverre grandiositeit samenhangt met andere psychotische klachten, maar ook met optimisme en gevoeligheid voor beloning. Dit wordt onderzocht in 115 mensen met schizofrenie. Jammer is wel dat niet specifiek gezocht is naar mensen met grootheidswanen en dat voor het meten van grandiositeit gebruik gemaakt wordt van één item op de PANSS (een meetinstrument voor een breed scala aan psychotische symptomen). De scores op dit item zijn over het algemeen vrij laag en daardoor is het lastig om conclusies te trekken. Maar goed, het is een begin.
De auteurs vinden dat grandiositeit samenhangt met het hebben van positieve verwachtingen voor de toekomst (optimisme) en niet met negatieve of neutrale verwachtingen. Mogelijk zorgt dit, samen met andere cognitieve biases, voor de instandhouding van de grootheidsideeën. Er werd minder bewijs gevonden voor een samenhang tussen grootheidsideeën en gevoeligheid voor beloning. De auteurs suggereren dat dit misschien een kleine rol speelt maar dat andere factoren belangrijker zijn. Uit de analyses bleek verder dat de ernst van grootheidswanen sterk samenhangt met de ernst van andere positieve psychotische symptomen en dan met name hallucinaties. Mogelijk vormen deze wanen een reactie op het ervaren van hallucinaties. Dit is iets wat vaker wordt gesteld in theoretische modellen rondom waanvorming. Bijzondere belevingen kunnen leiden tot bijzondere overtuigingen. Tenslotte is nog specifiek gekeken naar het verschil tussen achterdocht en grootheidswanen. Uit deze analyses bleek dat achterdocht samenhangt met negatieve verwachtingen over de toekomst. Mogelijk zijn de positieve verwachtingen voor de toekomst (optimisme) dus specifiek voor grootheidsideeën.
Deze studie vormt een aanzet voor meer onderzoek naar grootheidswanen. De auteurs benadrukken dat het belangrijk is om te vragen naar de manier waarop mensen kijken naar de toekomst omdat het relevant is voor het beter begrijpen van de vorming van wanen. Verder sluiten ze zich aan bij een hypothese van eerdere auteurs, namelijk dat grootheidswanen een compensatie kunnen vormen voor onderliggende gevoelens van eenzaamheid, waardeloosheid en machteloosheid. Grootheidswanen zouden een manier zijn om een meer optimistische kijk op de toekomst te krijgen en controle en macht over hun leven terug te krijgen.
En de belangrijkste boodschap van dit artikel: zie grootheidswanen niet over het hoofd!
