Familietherapie om terugval na eerste psychosen te helpen voorkomen: het werkt, maar voor hoe lang en waarvoor en waartegen? En wat is terugval eigenlijk? Een kritische meta-analyse.
Familietherapie bij psychosen (FTp) is richtlijnwerk voor behandelaren. Maar het is onbekend of FTp ook helpt om een terugval te voorkomen na een eerste psychose (First Episode Psychosis, FEP); een belangrijke vraag, want terugval vergroot de kans op chroniciteit aanzienlijk. Naar schatting 85% van de FEP-patiënten valt terug in de eerste paar jaar van FEP, wat samenhangt met meer chroniciteit, suïcidaal gedrag en functionele beperkingen. Vandaar dat vroege interventie, zoals FTp, uitermate belangrijk is; mits het werkt natuurlijk.
De auteurs verrichtten een meta-analyse naar effecten van FTp bij FEP-patiënten. Uit een groot aantal studies selecteerden ze op grond van vooraf gestelde kwaliteitscriteria 14 publicaties (van 11 RCT-studies) met in gezamenlijkheid 1.360 patiënten (leeftijd 16-40 jaar). De studies vergeleken FTp met standaardzorg (TAU; 7 studies) of met TAU plus een actieve interventie, zoals psychotherapie of groepsgesprekken (TAU+).
In de meeste studies bestond FTp uit een combinatie van psychoeducatie en communicatie- en probleemoplossingsvaardigheden. Enkele studies boden bovendien CGT en terugvalpreventie aan als onderdeel van de FTp. Duur van de FTp-interventies varieerde van 6 tot 18 maanden, met wisselende onderzoeks-follow-up perioden van 6 tot 24 maanden. Alle studies werden aan onderzoek naar mogelijke biases onderworpen (denk aan bias als gevolg van bijvoorbeeld: niet alle stappen in de studies helder beschrijven, randomisatieprocedure niet transparant beschrijven, geen blinde metingen, bepaalde resultaten niet vermelden, financierder/sponsor niet vermelden). Vier studies waren goed, vier redelijk en drie slecht van kwaliteit.
Uitkomsten
In FTp werd er 58% afname in terugvalrisico gevonden ten opzichte van TAU of TAU+, gemeten tot aan de follow-up termijn van 24 maanden (RR = 0.42; 95% CI = 0.29-to 0.61). Er waren in FTp gemiddeld 3 tot 4 dagen minder opnamedagen. Psychotische symptomen namen ook significant meer af in FTp, maar de bevindingen waren niet helemaal eenduidig. Het niveau van functioneren was significant meer verbeterd in FTp dan in TAU(+). Al met al komt FTp naar voren als geschikt om die grote kans op terugval bij FEP terug te dringen.
Er zijn zeker kritische kanttekeningen nodig: een termijn van 2 jaar is niet veel. We weten dat terugval tot lang daarna kan optreden en een follow-up-termijn van 5 jaar zou beter zijn (omdat de eerste 5 psychose-jaren het belangrijkste zijn om latere chroniciteit terug te dringen). Of FTp beter werkt voor terugvalpreventie dan CGT is niet onderzocht. De heterogeniteit in studies was groot, en ook al kon er zinvolle statistiek op de data worden toegepast: het maakt dat conclusies altijd met enige voorzichtigheid moeten worden bekeken. Tot slot, en dat is best wel erg: de definitie van terugval is echt onder de maat in het merendeel van de studies. Terugval is: opname. Dat is te kort door de bocht. Het veronachtzaamt de mogelijkheid van terugval zonder opname. Het veronachtzaamt dat opname een teken van gezond verstand en herstel kan zijn in een proces van toegenomen besef en inzicht. FTp is zonder twijfel ontzettend nuttig, zeker omdat een groot deel van de doelgroep nog thuis woont of tenminste erg leunt op familiesystemen, maar hoe goed (of beter) en hoe lang het precies werkt en wat terugval eigenlijk is, daarover is het hoofdstuk nog niet gesloten.
