“Ik ben veel aardiger, maar ik ben aangekomen en ik heb het gevoel dat veel mensen niet met me willen praten” (Penelope, BMI 27.1)
“Ik wil niemand zien en ik schaam me ervoor om mensen aan te kijken” (Hillary, BMI 28,7)
We weten dat overmatige achterdocht gevoed wordt door gevoelens van kwetsbaarheid die gekoppeld zijn aan een negatief zelfbeeld. Minder bekend is welke rol een negatieve lichaamsbeleving (body image) speelt in die schakel tussen zelfbeeld en overmatige achterdocht. Voor het eerst komt daar meer zicht op.
De beleving van je lichaam is een van de belangrijkste componenten van hoe je over jezelf denkt, ofwel hoe je zelfbeeld eruitziet. Toch is er weinig bekend over of en hoe negatieve body image bijdraagt aan het ontwikkelen of in stand houden van paranoia. Er bestaan wel een aantal vermoedens over de rol van body image bij psychose. Zo zou bezorgdheid over body image weleens van bijzondere betekenis kunnen zijn voor patiënten met overmatige achterdocht, vanwege gewichtstoename, inactiviteit en bijwerkingen van de medicatie. Een negatieve body image kan bijdragen aan gevoelens van kwetsbaarheid die overmatige achterdocht kunnen verslechteren. Kortom, het zou behulpzaam kunnen zijn voor hulpverleners om meer te weten te komen over de impact die gewichtstoename maar ook bredere aspecten van hoe je er uit ziet, heeft op patiënten met een psychose.
Om die reden hebben paranoia onderzoekers uit Oxford een explorerende kwalitatieve studie uitgevoerd naar body image, vanuit het perspectief van de patiënt. Er werden semigestructureerd interviews afgenomen bij 12 patiënten met overmatige achterdocht, geanalyseerd met behulp van een interpretatieve fenomenologische analyse. Het betroffen 6 mannen en 6 vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 43 jaar. Een deelnemer had een gezonde BMI (18.5-24.9) en nam geen antipsychotica in, de anderen kregen antipsychotica voorgeschreven, waarvan vier met overgewicht (BMI 25.0-29.9) en zeven met obesitas (BMI 30.0+).
De analyse resulteerde in vier bovengeschikte thema’s die elk weer enkele ondergeschikte thema’s hadden. Deze vier thema’s betroffen:
Uiterlijk als een bron van bedreiging, waarbij door negatieve body image gevoelens van kwetsbaarheid toenemen met invloed op de inhoud van paranoia en stemmen: “Ik voel dat iedereen in de gaten heeft dat ik dikker en dikker word en dat ze om me lachen”
De impact van oncontroleerbare en onwenselijke gewichtstoename, met name als gevolg van antipsychotica: “Ik zwol op tot 322 pond”
Het gevoel vast te zitten, welke vooral de hopeloosheid uitdrukte van belast zijn met overgewicht: “Ik kan er niet veel aan doen hoe ik er fysiek uitzie”
Er goed uitzien symboliseert je goed voelen. Dit benadrukte het belang van de relatie tussen er goed uitzien en geestelijk welzijn: “Als ik schone kleren aantrek en make-up opdoe, dan heb ik tenminste het gevoel dat ik goed voor mezelf zorg”
De conclusies van deze eerste explorerende, zij het beperkte studie naar een mogelijk verband tussen body image en psychotische ervaringen zijn onthutsend en pijnlijk. Je slecht voelen over hoe je er uitziet leidde in alle gevallen tot je slecht voelen over jezelf en tot gevoelens van minderwaardigheid vergeleken met anderen om je heen, en dus tot gevoelens van kwetsbaarheid voor schade door anderen. Velen beschreven hun bezorgdheid over hun body image in relatie tot betrekkingsideeën (bekeken worden, gevolgd worden, besproken worden) en in mindere mate was sprake van directe verbanden tussen body image en paranoia. Schrijnend is ook de beleving van geen controle hebben over gewichtstoename wat leidde tot gevoelens van hopeloosheid en opgeven.
Het lijkt erop dat in de ggz bij het leggen van de focus op fysieke gezondheid voorbij is gegaan aan de impact van uiterlijk (gewicht, huid, kleding, fysieke aantrekkelijkheid) op geestelijk welzijn. Hoog tijd om hieraan meer aandacht te geven. Ook met betrekking tot het vergroten van positief zelfbeeld in de psychologische behandeling van overmatige achterdocht, is het verzuim van aandacht voor body image mogelijk een belangrijke omissie geweest.
Artikel
