Door Janneke Ferwerda

Hallucinaties komen vaak voor bij mensen met een psychose; ongeveer twee derde van hen ervaart auditieve hallucinaties. Deze hallucinaties, zoals het horen van stemmen, kunnen veel stress veroorzaken. De meeste behandelingen en onderzoeken zijn gericht op auditieve hallucinaties, waardoor andere vormen, zoals visuele en tactiele hallucinaties, minder aandacht hebben gekregen.

Recente studies wijzen er echter op dat hallucinaties in verschillende zintuiglijke domeinen veel voorkomen en dat het voor mensen met een psychotische aandoening zelfs de norm is om meerdere soorten hallucinaties tegelijk te ervaren. Multi-zintuiglijke hallucinaties blijken vaker voor te komen dan enkelvoudige hallucinaties en gaan vaak gepaard met meer angst en slechtere klinische uitkomsten. Dit onderstreept het belang van verder onderzoek naar deze ervaringen en de onderliggende mechanismen. Hoe beter we begrijpen hoe deze hallucinaties ontstaan, hoe beter we behandelingen kunnen ontwikkelen die ook visuele en tactiele hallucinaties aanpakken.

Trauma, met name in de kindertijd, lijkt het risico op hallucinaties in meerdere zintuiglijke domeinen te vergroten. Uit grootschalig onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen die als kind seksueel misbruik hebben meegemaakt, 3,3 keer vaker visuele hallucinaties ervaren dan mensen zonder dergelijke ervaringen. De vraag is vervolgens: hoe kan dit?

In dit artikel worden verschillende mogelijke oorzaken besproken. Uit recente meta-analyses blijkt dat symptomen van posttraumatische stressstoornis (PTSS) de relatie tussen trauma en psychose of hallucinaties beïnvloeden. Factoren zoals dissociatie, emotionele ontregeling, kernsymptomen van PTSS (zoals vermijding, gevoelloosheid en hyperalertheid) en trauma-gerelateerde overtuigingen spelen hierin een rol. Trauma’s worden vaak fragmentarisch opgeslagen, wat kan leiden tot intrusieve, multi-zintuiglijke herinneringen die als hallucinaties worden ervaren.

Bij mensen met een psychose zijn sterke verbanden gevonden tussen hallucinaties en trauma. Hallucinaties kunnen inhoudelijk overeenkomen met het trauma, zoals stemmen die de woorden van een dader herhalen, overeenkomsten in identiteit, of thematische parallellen. Omdat veel studies zich al hebben gericht op auditieve hallucinaties, onderzocht de huidige studie hallucinaties in meerdere zintuiglijke domeinen bij mensen met hoge trauma- en PTSS-scores. Naast gebruikelijke PTSS- en psychose-instrumenten werd een speciaal interview ontwikkeld om multimodale hallucinaties uit te vragen. Ze onderzochten 67 mensen.

Er werd een sterke samenhang gevonden tussen traumatische ervaringen en het aantal en de inhoud van de hallucinaties, waarbij trauma-gerelateerde thema’s terugkwamen in de hallucinaties. Ook ervoeren deelnemers niet alleen auditieve hallucinaties (bij 90%), maar ook vaak visueel (58%) en tactiel (46%). Multi-zintuiglijke hallucinaties waren opgeteld niet uitzonderlijk, maar de norm (72%).

Hierboven staat het aantal cliënten genoemd dat hallucinatoire belevingen had op een enkel domein of gecombineerde domeinen. Bijvoorbeeld: 7 mensen hadden zowel auditieve, visuele en olfactorische/gustatoire (geur/smaak) hallucinaties. En nog eens 14 mensen hadden die combinatie eveneens, plus dan ook nog somatische (tactiel) hallucinaties. En slechts 12 van de in totaal 59 mensen die stemmen horen, hoorde alléén stemmen zonder een ander type hallucinaties.

De bevindingen suggereren dat het belangrijk is om in de klinische praktijk aandacht te besteden aan alle soorten zintuiglijke hallucinaties, alsook aan de inhoud hiervan, omdat deze vaak psychologisch betekenisvol is en gekoppeld kan zijn aan traumatische ervaringen. Dit kan mensen helpen beter te begrijpen hoe hun trauma heeft bijgedragen aan het ontstaan van hun klachten.

Deze resultaten wijzen op het belang van therapeutische behandelingen die zich richten op zowel trauma als hallucinaties, en ook om oog te houden voor alle zintuigen. Aanbevelingen en een voorbeeld van een trauma informed psychosebehandeling is te vinden in het hoofdstuk over trauma van Amy Hardy en David van den Berg in het Handboek Psychose. Aanbevolen wordt om toekomstig onderzoek te richten op de rol van dissociatie, verschillende soorten hallucinaties en de relatie met andere PTSS-symptomen.