Psychedelica, psychose en potentiële risico’s: een nieuwe blik op het bewijs

Door Janneke Ferwerda

Kunnen psychedelica psychotische symptomen opwekken die langdurig aanhouden? De angst hiervoor bestaat, maar wetenschappelijke data is schaars. Is deze vrees terecht? Deze meta-analyse probeert deze prangende vraag te beantwoorden.

De interesse in het gebruik van psychedelica als behandelmethode voor psychische aandoeningen groeit snel, mede dankzij steun van de U.S. Food and Drug Administration (FDA) en andere instellingen. Middelen zoals LSD, psilocybine (truffels) en MDMA tonen veelbelovende resultaten bij therapieën voor aandoeningen zoals therapieresistente depressie, middelenmisbruik, angst en posttraumatische stressstoornis (PTSS). Ook in Nederland wordt onderzoek gedaan, bijvoorbeeld naar de inzet van MDMA bij de behandeling van PTSS.

Toch wordt een specifieke groep systematisch uitgesloten van wetenschappelijke studies: mensen met schizofrenie en bipolaire stoornissen. Psychedelica hebben unieke effecten op de hersenen en kunnen tijdelijk psychotische symptomen oproepen, wat de zorg voedt dat deze middelen zulke symptomen op de lange termijn kunnen verergeren. Dit leidt tot een gebrek aan data over de mogelijke therapeutische rol van psychedelica bij schizofrenie. Dit is spijtig, want er bestaat een vermoeden dat psychedelica een positieve bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van de negatieve symptomen van schizofrenie, vergelijkbaar met hun veelbelovende effecten bij therapieresistente depressie.

Uit eerder onderzoek blijkt dat psychedelica minder vaak psychose veroorzaken dan middelen zoals cannabis of amfetaminen (30-55%). Maar wat is precies de incidentie van psychotische symptomen na het gebruik van psychedelica? Dit vormt de kernvraag van deze meta-analyse.

Van 2170 publicaties zijn er 131 studies geschikt bevonden voor deze analyse. Deze publicaties bestrijken een brede periode van 1947 tot 2023 en omvatten systematische reviews, richtlijnen, gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) en cohortstudies. Casusrapporten en studies over middelen zoals cannabis, salvia divinorum en PCP zijn uitgesloten vanwege hun afwijkende werkingsmechanismen. De studie vergelijkt drie groepen: de algemene bevolking, inheemse gemeenschappen en personen met psychische aandoeningen zoals schizofrenie.
De resultaten tonen een lage incidentie van door psychedelica geïnduceerde psychose in de algemene bevolking (0,0002%). Bij mensen met psychische stoornissen, zoals schizofrenie, werd echter een verhoogd risico waargenomen op langdurige psychotische symptomen (3,8%). Bovendien bleek dat bij patiënten die door psychedelica een psychose ontwikkelden, de kans op een overgang naar schizofrenie significant is (gemiddeld 13%).

Het bewijs is echter beperkt door de lage kwaliteit van veel studies. Het onderzoek werd vaak uitgevoerd onder ongecontroleerde omstandigheden, en bij recreatief gebruik was er geen informatie over de kwaliteit van de gebruikte middelen.

Hoewel deze meta-analyse suggereert dat psychedelica zelden psychose veroorzaken bij de algemene bevolking, blijft er een verhoogd risico voor mensen met psychische stoornissen. Zoals zo vaak is de belangrijkste conclusie: er is meer en beter onderzoek nodig. Tot die tijd moeten we voorzichtig zijn en is het gebruik van psychedelica bij mensen met psychoses (nog) niet aan te raden.