Spiritualiteit en stemmen horen. Anders dan bij psychose?

Stemmen horen komt niet alleen voor bij mensen die een psychose doormaken. Ook mensen zonder een psychiatrische stoornis kunnen stemmen horen. Bij onderzoek naar hun stemmen worden echter vaak vragenlijsten gebruikt voor klinische symptomen. Maar mogelijk missen we daardoor subtiele aspecten. Bijvoorbeeld specifieke context en overtuigingen die een rol spelen bij de betekenis die deze mensen aan hun stemmen geven. Zoals dat mensen de stemmen kunnen zien als een teken dat zij contact hebben met de spirituele wereld.

De auteurs van dit artikel onderzochten de fenomenologie van het horen van stemmen bij mensen met spirituele overtuigingen en gerelateerde opvattingen. Doel was om de verschillen en overeenkomsten te analyseren in vergelijking met mensen die stemmen horen in een psychose.

In Groot-Brittannië zijn 26 mensen die stemmen horen geworven bij spirituele gemeenschappen. Zij kregen een interview (The Hearing Voice Phenomenology Interview) en de Hallucinatie-schaal van de Psyrats werd afgenomen. Deze ‘spirituele groep’ werd vergeleken met 40 mensen met een psychotische stoornis uit vroege interventie teams (VIP).

Uit het onderzoek komt naar voren dat de mensen in de spirituele groep vaker ook andere zintuigelijke ervaringen rapporteerden dan auditieve. Dit betrof met name smaak, tactiele ervaringen en visuele voorstellingen die werden geassocieerd met de stemmen. Een nieuwe bevinding was dat in mensen in spirituele groep meer de neiging hadden om de verschillende sensorische ervaringen toe te schrijven aan één entiteit (bijvoorbeeld een geest). De rapportage van visuele hallucinaties verschilde niet tussen de beide groepen. Mensen in de spirituele groep rapporteerden echter wel allemaal visuele beeldvorming (het vermogen om beelden te zien zonder dat er een externe visuele stimulus is) in relatie tot hun stemmen. Ze refereerden dit vaak aan “het zien door het geestesoog’ (the mind’s eye).

De meerderheid binnen de spirituele groep gaf ook aan dat ze ongewone zintuigelijke ervaringen hadden voordat ze in aanraking kwamen met spiritualiteit. Dit zou kunnen betekenen dat spiritualiteit niet de aanleiding is voor het horen van stemmen, maar misschien wel andersom.

In beide groepen werden zowel stemmen in het hoofd als van buiten gehoord. Binnen de spirituele groep werden stemmen positiever ervaren. Stemmen bevatten voor hen vaak kennis waar men zich niet bewust van was. Spirituele stemmenhoorders schreven stemmen zowel toe aan andere mensen als aan andere zaken, zoals bv. geesten die een bericht doorgaven aan iemand anders. Er werd geen verschil gevonden in personificatie (externe attributie) van stemmen. Wat betreft de controle over stemmen gaf de spirituele groep aan meer keuzevrijheid te ervaren. Daarbij gaven ze vaker aan dat ze invloed hadden op hun stemmen. Daarbij kwam naar voren dat spiritueel stemmenhoorders vaker beschreven dat de invloed op hun stemmen over de tijd veranderde. De indruk werd gewekt dat ze meer controle over hun stemmen kregen na verloop van tijd. Er werden geen verschillen tussen de groepen gevonden in verandering in de aard van de stemmen. Mensen uit de spirituele groep rapporteerden minder structurele veranderingen in de loop der tijd, zoals bijvoorbeeld het aantal stemmen. In deze groep werden stemmen vooral verklaard op basis van het bovennatuurlijke eigenschappen. Patiënten gaven vaker stress aan als oorzaak van de stemmen. De meerderheid van de spirituele groep gaf aan dat hun stemmen een belangrijk onderdeel van hun identiteit waren.

De auteurs geven op basis hiervan aan dat het belangrijk is om in de toekomst meer onderzoek te doen naar de relatie tussen positieve stemmen en persoonlijke identiteit. Daarnaast zou er moeten worden gekeken hoe de patiënt binnen de psychiatrische behandeling zijn identiteit kan behouden en tegelijkertijd kan profiteren van behandeling.

Het is opvallend te noemen dat 42,3% van de mensen in de spirituele groep aangaf een traumatische gebeurtenis te hebben meegemaakt rond het begin van het horen van stemmen, maar dat negatieve of beledigende stemmen zelden werden gerapporteerd binnen deze groep. De auteurs doen de suggestie dat dit zou kunnen samenhangen met het gegeven dat veel spiritueel mediums stemmen zodanig interpreteren dat ze een boodschap zijn voor anderen.

De auteurs geven in hun artikel aan dat er een aantal punten zijn waar rekening mee moet worden gehouden in de interpretatie van de uitkomsten. Ondanks het feit dat het een kwalitatieve studie betreft, is er toch sprake van statistische interferentie. Dit betreft met name de overeenkomsten tussen de groepen die met elkaar werden vergeleken. Een andere beperking is dat de spirituele groep niet representatief is voor alle spirituele overtuigingen, gemeenschappen et cetera. De deelnemers kwamen vrijwel allemaal uit Britse spirituele kerken. Daarnaast waren de deelnemers vooral Kaukasisch Brits.

Met deze nuances geeft artikel een mooi beeld hoe stemmen horen binnen een niet-psychiatrische groep worden beleefd, geïnterpreteerd en welke rol dit speelt in het leven.