Door Alyssa Jongeneel
Cognitieve gedragstherapeutische interventies spelen een belangrijke rol bij het verminderen van de last en hinder die mensen ervaren van stemmen. Een veelbelovende benadering is het gebruik van taalspellen. Een specifiek voor dit doel ontwikkelde applicatie, Temstem, werd de afgelopen tien jaar door veel stemmenhoorders ingezet, zowel zelfstandig als met begeleiding van een behandelaar. Sinds januari 2025 is de app echter niet langer beschikbaar. Dit besluit werd genomen op basis van verschillende overwegingen, waaronder een gebrek aan bewezen effectiviteit als stand-alone interventie en beperkte financiële middelen voor doorontwikkeling en onderhoud.
Gebrek aan bewezen effectiviteit
Hoewel veel behandelaren en gebruikers positieve effecten van Temstem rapporteerden, bleek uit een gecontroleerde effectstudie (RCT) dat de app als stand-alone interventie, dus zonder hulp of begeleiding van een behandelaar, niet aantoonbaar effectief was in het verminderen van emotionele stress en het verbeteren van sociaal functioneren bij personen met chronische auditieve hallucinaties (1). Dit ondanks eerdere kleinschaligere studies die aantoonden dat de twee functies van de app – Dimmen en Aanpakken – wel degelijk verlichting konden bieden (2,3).
Bij Dimmen werd een taalspel ingezet op het moment dat iemand last had van stemmen, wat leidde tot een tijdelijke afname van de intensiteit van de hallucinaties. Dit principe vindt zijn oorsprong in cognitief-psychologisch onderzoek uit de jaren 90, waarin werd aangetoond dat interferentie met subvocale activatie (bijvoorbeeld het gebruiken van een taalspel) het ervaren van auditieve hallucinaties onderdrukt (4,5). Uit een analyse met 1.048 stemmenhoorders in Nederland bleek tevens dat het gebruik van de app significant samenhing met een afname in stemmenlast (3).
De functie Aanpakken van de app richtte zich op het verminderen van de emotionele impact van belastende herinneringen aan stemmen. Gebruikers werd gevraagd gedurende tien seconden een negatieve uitspraak van hun stemmen te herbeleven, waarna zij een taalspel speelden. Een experimentele studie met 37 deelnemers toonde aan dat deze herinneringen na het taalspel als minder vervelend en minder geloofwaardig werd ervaren (2), wat in lijn is met onderzoek van andere Nederlandse onderzoekers (6). Daarnaast bleek wederom uit de bredere analyse onder 1.048 stemmenhoorders dat na een sessie met de app de nare stemmen herinnering significant minder vervelend en duidelijk was geworden (3).
Ondanks deze bemoedigende bevindingen kon in de gerandomiseerde effect studie geen robuust bewijs worden gevonden voor een blijvende verbetering in emotionele stress of sociaal functioneren bij onbegeleid gebruikt van de app (1). Hoewel vervolgonderzoek wenselijk zou zijn, bleken tijds- en financiële beperkingen een doorslaggevende factor in het besluit om de app niet langer te onderhouden.
Beperkte financiële middelen en technische uitdagingen
De ontwikkeling en het onderhoud van Temstem werden gefinancierd door de Parnassia Groep (PG). Het bouwen en updaten van een app brengt substantiële kosten met zich mee, en externe subsidies voor doorontwikkeling bleken niet beschikbaar. Bovendien vereiste de app vanwege technologische veroudering meerdere herontwikkelingen, wat extra tijd en financiële middelen vergde.
Een bijkomende complicatie was de verplichte CE-markering sinds 2020 voor digitale toepassingen binnen de klinische geestelijke gezondheidszorg. Omdat Temstem breed werd ingezet buiten een strikt onderzoeksverband, was een certificering noodzakelijk. De beëindiging van het onderhoudscontract door de laatste ontwikkelaar betekende dat een nieuwe partij gezocht en de app opnieuw ontwikkeld had moeten worden, een investering die niet haalbaar bleek.
Alternatieven voor Temstem
Hoewel Temstem niet langer beschikbaar is, kunnen de onderliggende principes ook met andere taalspellen worden toegepast. De twee functies van Temstem kunnen als volgt worden nagebootst:
- Dimmen: Op momenten dat iemand stemmen hoort, kan een taalspel worden ingezet om de stemmen tijdelijk naar de achtergrond te dringen.
- Aanpakken: Op het moment dat iemand minder last heeft van de stemmen en graag de impact van bepaalde uitspraken wil verminderen, wat mogelijk zou kunnen leiden tot minder stemmenlast in het hier-en-nu, kan de persoon voorafgaand aan een taalspel gedurende tien seconden terugdenken aan een negatieve uitspraak. Na het beëindigen van het taalspel kan worden geëvalueerd of de herinnering als minder belastend wordt ervaren.
Diverse bestaande taalspelapps kunnen hiervoor worden gebruikt, zoals Ruzzle, Wordfeud, Denksport, Woordzoeker Puzzel of Word Puzzle (Engels). Ook traditionele spelboekjes vormen een alternatief.
Toekomstperspectief
Er wordt momenteel gewerkt aan een website met informatie over de wetenschappelijke onderbouwing van taalspellen bij het horen van stemmen, inclusief instructievideo’s.
Voor verdere vragen kan contact worden opgenomen met Alyssa Jongeneel via:
