Seksuele hallucinaties. Diagnostisch spectrum en ervaren hinder.

Door Paul de Bont

Overvallen worden door hallucinatoire seksuele ervaringen. Minder leuk dan het klinkt misschien.

In de Gedachten Uitpluizen Nieuwsbrief staan, als het over hallucinaties gaat, auditieve hallucinaties vrijwel altijd in het centrum van de aandacht. Minder aandacht is er voor hallucinaties die in een van onze andere waarnemingsmodaliteiten kunnen optreden:

• visuele waarnemingen, waarneming van geur (olfactorisch)
• smaak (gustatorisch)
• tast (tactiel)
• positie en beweging (kinesthesie, proprioceptie)
• evenwicht en balans (vestibulair)
• lichaamsidentiteit (coenesthetisch)
• pijn (algesie), temperatuur (thermisch)
• tijd
• de gewaarwording van ‘een aanwezigheid’ (extracampien; ‘sensed presence’)
• en tenslotte nog seksuele hallucinaties.

Hallucinaties in elk van deze modaliteiten kunnen voorkomen in het kader van uiteenlopende lichamelijke ziekten, en ook psychosen. De voorliggende studie gaat in op seksuele hallucinaties.

De definitie van een seksuele hallucinatie is een seksueel expliciete perceptie die wordt ervaren tijdens het wakker zijn in afwezigheid van exogene of (fysiologische) endogene triggers. Veelvoorkomende voorbeelden zijn het gevoel aangeraakt te worden in de erogene zones (genitaliën, borsten, billen, mond), seksueel gestimuleerd te worden, gepenetreerd te worden en orgasmes te ervaren.

In dit artikel voeren de auteurs een systematische literatuurstudie naar casuïstiek en prevalentie aangaande seksuele hallucinaties: hoe vaak komen ze voor, hoe manifesteren ze zich en met welke aandoeningen of condities zijn ze geassocieerd? De zoektocht resulteerde in een totaal van 79 geïncludeerde studies van tezamen 390 patiënten.

Seksuele hallucinaties blijken het vaakst voor te komen bij patiënten met schizofreniespectrumstoornissen, met percentages variërend van 1,4% bij recent opgenomen patiënten tot 44% bij chronisch gehospitaliseerde patiënten. Zie Figuur 3 voor de verdeling van classificaties voor seksuele hallucinaties. In algemene zin kampen meer vrouwen dan mannen ermee (verhouding 1.4:1).

Naast de schizofreniespectrumstoornissen zijn de volgende condities relevant:

• slaapverlamming
• narcolepsie
• epilepsie
• drugsgebruik.

Slaapverlamming, ook wel het incubus-fenomeen genoemd, is het angstaanjagende fenomeen waarbij de persoon tijdens de slaap enkele minuten helder wakker is maar zich niet kan bewegen of de ogen kan openen. De literatuurstudie laat zien dat ± 1% van slaapverlamming-patiënten seksuele hallucinaties ervaart (d.w.z. de incubus verkracht of randt aan). Maar omdat slaapverlamming veel voorkomt in de populatie (preventie ± 10%) komen seksuele hallucinaties waarschijnlijk het vaakst voor in de context van slaapverlamming. Ook narcolepsie kan gepaard gaan met seksuele hallucinaties, die zó krachtig en levensecht kunnen zijn, dat niet zelden de persoon oprecht maar ten onrechte gelooft verkracht te zijn, met alle verwarring en narigheid van dien. Soms komen bij fronto-temporale epilepsie, vrijwel uitsluitend bij vrouwen, seksuele hallucinaties voor in de vorm van een aura, al dan niet met orgasme tot gevolg; velen beleven deze hallucinatie als beschamend maar soms ook opwindend. Tijdens de ictale epilepsiefase (de fase van de echte aanval, de bewegingsfase) komen soms seksuele hallucinaties voor; maar de meeste patiënten herinneren zich achteraf (post-ictale fase) niets van de ictale fase. Door epilepsiepatiënten worden ook vreemde, uitzonderlijke seksuele hallucinaties gemeld, zoals bijvoorbeeld een patiënt die de coenesthetische hallucinatie rapporteert van het andere geslacht te zijn.

Drugs, vooral opioïden, kunnen seksuele hallucinaties triggeren. Maar analyse van de beschikbare drugsstudie-gegevens geven ruimte aan twijfel of het wel echt steeds om hallucinaties ging.

PTSS en een voorgeschiedenis van seksueel trauma gaat soms gepaard met seksuele hallucinaties, die, voor alle duidelijkheid, niet per se hetzelfde zijn als letterlijke herbelevings-hallucinaties. Naar de specifieke link tussen trauma en seksuele hallucinaties is nog weinig onderzoek gedaan. Eigenlijk, stellen de auteurs vast, kunnen we bij elke psychiatrische aandoening die sterk geassocieerd is met seksuele trauma’s (bijvoorbeeld ook BPS, of psychose/schizofrenie) seksuele hallucinaties verwachten.

Met uitzondering van de orgastische aura’s bij epilepsie, rapporteren patiënten veel schaamte en hinder van hun seksuele hallucinaties. Het klinkt leuker en grappiger dan het in werkelijkheid is.

Deze studie doet in algemene zin een pleidooi om verder te kijken dan alleen auditieve hallucinaties. Hallucinaties in andere domeinen en multimodaal hallucineren komen veel voor. Deze aanbeveling geldt zéker voor de groep van schizofreniespectrumstoornissen. Eerdere studie {Dudley, 2018} toonde eveneens aan dat multimodale hallucinaties (53%) in deze groep frequenter voorkomen dan unimodale hallucinaties (27%).