De vicieuze cirkel tussen stemmen horen en negatieve gevoelens

Mensen die stemmen horen, ervaren vaak negatieve emoties. Vaak zijn die het gevolg van stemmen horen, maar andersom kan ook: dat die emoties aan het stemmen horen voorafgaan. Betekenisgeving aan de stemmen speelt binnen deze moment-tot-moment dynamiek ook een rol. Met behulp van een mobiele dagboekmethode is voor het eerst een twee-richtingen relatie aangetoond tussen stemmen horen en negatieve gevoelens.

Ofschoon de samenhang tussen betekenisgeving aan stemmen en emotioneel lijden al vaker is onderzocht, lag de focus in deze studies meer op het niveau van emotioneel lijden dan op de verandering in lijden als reactie op het optreden van stemmen. Of betekenisgeving aan stemmen de tijdelijke associaties tussen stemmen en negatief affect in het dagelijkse leven modereert, is nog niet eerder onderzocht. Door de invloed van betekenisgeving op de tijdelijke relaties tussen stemmen en lijden te onderzoeken, wordt wellicht meer duidelijk hoe betekenisgeving, emoties en hallucinaties met elkaar samenhangen. En om dat te onderzoeken is ESM een bruikbare methode.

Experience Sampling Method (ESM) is een gestructureerd dagboek in de vorm van een mobiele applicatie waarmee subjectieve moment-tot-moment ervaringen in het alledaagse leven kunnen worden vastgelegd. Een Chinese onderzoeksgroep (met medewerking van de Nederlandse stemmenonderzoekster Iris Sommer) gebruikte deze methode om momentane niveaus van affect en intensiteit van stemmen te meten bij in totaal 41 deelnemers. Dit waren allen patiënten van 18 jaar of ouder met een schizofrenie spectrumstoornis, uit een ambulante setting, die stemmen hoorden (score van 3 of hoger op de P3 van de PANSS).

Gedurende 6 dagen werd 10 keer per dag met een piepsignaal aan hen een vragenlijst voorgelegd over negatieve en positieve gevoelens, psychotische symptomen, momentane activiteit en omgeving. Bijvoorbeeld: “Voel je je geïrriteerd op dit moment?” of: “Hoor je op dit moment stemmen die anderen niet kunnen horen?”

Met deze methode werden de volgende hypothesen onderzocht:

In totaal werden met deze methode 1654 data punten verkregen. Negatieve gevoelens in het ene moment voorspelden inderdaad een toename in stemmen horen in het daaropvolgende moment, en stemmen horen in het ene moment voorspelde een toename in negatieve gevoelens in het daaropvolgende moment. Er lijkt dus sprake te zijn van permanente negatieve feedback, ofwel van een vicieuze cirkel tussen stemmen horen en negatieve gevoelens.

Wanneer stemmen werden ervaren als kwaadwillendheid en almachtig (omnipotent), dan zag men vooral weerstand tegen de stemmen, terwijl bij goedwillende stemmen meer samenhang met betrokkenheid (engagement) bij de stemmen werd gezien. Opmerkelijk was, echter, dat wanneer stemmen als almachtig werden ervaren, er ook een significante samenhang was met betrokkenheid bij de stemmen. De onderzoekers wijzen in dit verband op de overeenkomst met eerder onderzoek van Van der Gaag et al, (2003) dat al wees op mogelijk verschillende effecten van de twee typen betekenisgeving aan stemmen (kwaadwillendheid en almacht). Als je denkt dat je stemmen almachtig zijn kun je er al of niet weerstand tegen bieden, maar dat gebeurt vooral wanneer die almacht wordt geïnterpreteerd als kwaadwillend.

Tot slot, deze studie heeft ook relevante implicaties voor de klinische praktijk. Het belang van functionele analyses (of G-schema’s) bij het identificeren van triggers die samenhangen met stemmen horen, wordt weer eens onderstreept, evenals het nut van assessment m.b.v. ESM. Interventies gericht op het verminderen van negatieve gevoelens zullen vermoedelijk bij kunnen dragen aan vermindering van frequentie en ernst van de stemmen.