Weleens in een virtuele metrotrein gezeten? Met allemaal avatars (driedimensionale figuren) om je heen, van wie er enkelen je zo nu en dan aankijken? En de laatste tijd ook wat gevoeliger geweest voor achterdocht? Dan maakt het uit of je die metro bent ‘ingestapt’ met negatieve gedachten over jezelf of met positieve gedachten over jezelf. Je zelfbeeld heeft invloed op hoe achterdochtig je je gaat voelen.
Een groep Britse paranoia experts maakte gebruik van Virtual Reality (VR) voor een beter begrip van de samenhang tussen negatief zelfbeeld en overmatige achterdocht. In een eerder onderzoek werd met behulp van VR een laag zelfbeeld opgewekt door de lengte van de deelnemers kunstmatig te verminderen. Hierdoor beleefden de ‘kleinere’ deelnemers zichzelf in relatie tot de grotere avatars als negatiever. En dat veroorzaakte een verhoging van paranoia (Freeman e.a., 2014).
In dezelfde VR omgeving – een coupé van een Londense metrotrein – onderzocht deze groep onderzoekers opnieuw of zelfvertrouwen invloed heeft op overmatige achterdocht. De deelnemers waren 26 volwassen mannen uit de algemene populatie die gedurende de maand voorafgaande aan het onderzoek tenminste enige paranoïde gedachten moesten hebben gehad. De onderzoekers gingen dit keer anders te werk. Zij boden alle deelnemers twee condities aan. Eén waarin tevoren hoog zelfvertrouwen werd opgewekt en één waarin laag zelfvertrouwen werd opgewekt. Iedere deelnemer stapte twee keer op verschillende manieren de virtuele trein in: de ene keer met hoog zelfvertrouwen, de andere keer met laag zelfvertrouwen. De volgorde was willekeurig. Om de positieve conditie op te wekken werd alle deelnemers gevraagd naar een herinnering waarin sprake was van een situatie waarin zij het meest positieve zelfvertrouwen van hun leven hadden ervaren. Gevraagd werd zich die situatie opnieuw te verbeelden en in te leven hoe zij dan het contact met een onbekende zouden aangaan. Dezelfde procedure werd toegepast voor de andere conditie, maar dan werd gevraagd naar een herinnering waarin juist het minste zelfvertrouwen ooit was ervaren.
Wat bleek nadat alle deelnemers beide treinritten hadden ‘gereden’? Er was geen verschil in de volgorde, maar het zelfbeeld maakte duidelijk verschil. Instappen met een laag zelfbeeld leidde tot een negatievere beoordeling van het zelf in relatie tot de virtuele medepassagiers en tot meer overmatige achterdocht. Eén van de deelnemers vertelde: “Het is raar, omdat ik niet gedacht had dat mensen in VR ooit echt vijandig konden lijken, of dat ze van plan zouden zijn me echt iets aan te doen. Maar de tweede keer [laag zelfbeeld conditie], had ik toch echt de indruk dat ze zo naar me keken”.
Ofschoon de studie beperkingen kent, wijzen de resultaten sterk op een directe rol van negatief zelfbeeld bij het optreden van overmatige achterdocht.
Negatieve zelfgevoel maakt dat je anderen met meer achterdocht interpreteert…
of reageren anderen ook echt minder fijn op jou?
Freeman, D., Evans, N., Lister, R., Antley, A., Dunn, G. and Slater, M. (2014). Height, social comparison, and paranoia: an immersive virtual reality experimental study. Psychiatry Research, 218, 348–352.
