Het moet toch niet gekker worden: psychose klachten zouden zelf-organiserend zijn?! Hoezo zelf-organiserend? Psychose symptomen zijn toch het causale gevolg van een onderliggende ziekte zoals schizofrenie, of van een duidelijke biologische oorzaak, of van welke andere deep down onderliggende oorzaak dan ook? Nou…nee, da’s niet de manier waarop deze onderzoekers kijken. Raak ook verstrikt in het netwerk van verhelderende vergezichten.
Dit artikel gaat over de netwerktheorie van psychiatrische symptomen: het Integrated Network Model of Psychotic Symptoms (INMOPS). Er staat veel informatie in, en hieronder staan de speerpunten. We raden u echter ook aan om dit artikel zelf te bestuderen, omdat het zo belangwekkend is. De nieuwe generatie artsen en psychologen raakt tegenwoordig via hun opleiding al met dit model vertrouwd.
De basisaanname van INMOPS is dat psychopathologie, inclusief psychotische stoornissen, vrijwel nooit zinvol of afdoende verklaard kan worden door een enkele onderliggende biologische ‘oorzaak’. En omgekeerd: ook geen enkele gedachte, emotie of menselijke gedraging kan één-op-één biologische substraten en processen verklaren. Er is inmiddels veel bewijs voor. Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het rechttoe-rechtaan causale ziekte-model in de psychiatrie failliet, ook al zal het nog een hele tijd duren voordat het geluid van deze baanbrekende wetenschappelijke dreun door alle onderzoekers en hulpverleners zal zijn gehoord!
Wat is er dan aan de hand volgens de auteurs en hoe zit het dan wel? De mathematische kern van het verhaal is even simpel als revolutionair: (1) psychose-gerelateerde biologische processen lokken andere psychose-versterkende processen uit (bv door excitatie of juist inhibitie); (2) op een hoger niveau versterken ziektesymptomen andere ziektesymptomen, via circulaire causale processen in het netwerk; en (3) op nog een niveau hoger jagen psychose-gerelateerde psychologische en sociale factoren (bv laag zelfbeeld; stigma) andere psychose-gerelateerde psychosociale factoren aan (bv sociale terugtrekking). Binnen elk denkbaar niveau (bio, psycho, socio; micro, meso, macro) hangen factoren en processen mathematisch samen in netwerken van correlaties, met grote en kleinere knooppunten (respectievelijk nodes en hubs) als de spinnen in een enorm samenhangend web van interacties. Tussen de niveaus van ordening (micro, meso, macro) zijn er uiteraard ook volop interacties gaande. De niveau-indelingen zijn eigenlijk arbitraire, slechts voor ons begrijpelijke indelingen in één en hetzelfde ingewikkelde, veelomvattende netwerk.
Het netwerkmodel van psychiatrische stoornissen is een model dat vanaf ongeveer 2008 is ontwikkeld. Het biedt een nieuwe wetenschappelijke blik op psychopathologie en stimuleerde onderzoeksmethoden. Dit opent de weg naar nieuwe interventiestrategieën, gericht op belangrijke factoren (nodes, hubs) op elk denkbaar ordeningsniveau in het netwerk. Het artikel geeft hier diverse voorbeelden van. Toetsing van het model vindt plaats met gebruik van mathematische modellen zoals principale componenten analyse en meer nog network community detection.
Voor wie bij wil blijven, is het advies zich af en toe op de hoogte te blijven stellen van de netwerktheorie. Voor wie dit artikel te ingewikkeld vind, schaam je net als ons niet. De auteurs komen uit alle wetenschappelijke windrichtingen om dit integratieve model te kunnen beschrijven, dus niemand bezit alle kennis op alle relevante aspecten. Maar voor wie het toch te lastig of abstract vindt: een lezenswaardig en Nederlandstalig alternatief, dat goed is te begrijpen en klinisch ook dichter bij huis blijft verscheen van de hand van Denny Borsboom in De Psycholoog van april 2016.
Tip: website met veel informatie over netwerktheorie
1 Borsboom D (2016). Bodemschatten. Wat grondslagenonderzoek van de psychologie te bieden heeft.
De Psycholoog, April, 11-20.
