Dissociatie komt regelmatig voor bij mensen met psychotische klachten. Het leidt tot veel spanning, een gevoel van controleverlies en verergering van psychotische ervaringen. Maar rond dissociatie hangt voor zowel clinici als onderzoekers een zweem van ongrijpbaarheid. Wat is het nou precies? En hoe zit die samenhang met psychose?
De auteurs van dit onderzoek beschreven eerder een subgroep van dissociatieve ervaringen met als centraal verschijnsel ‘Felt Sense of Anomaly’ (FSA): het gevoel van vervreemding. Dit gevoel kan tot uiting komen op verschillende manieren, zoals een gevoel van disconnectie of een gevoel van onwerkelijkheid. En dit kan weer samenhangen met verschillende domeinen, waaronder het lichaam, waarneming, het denken en identiteit. Een voorbeeld is dat mensen rapporteren dat ze zich tijdens dissociatie niet meer goed verbonden voelen met hun lichaam.
In het huidige artikel wordt hierop voortgeborduurd en wordt onderzocht in hoeverre FSA-ervaringen vóórkomen bij mensen met psychose. Daarnaast onderzoeken de auteurs verbanden tussen FSA en achterdocht en hallucinaties en kijken ze naar psychologische oorzaken van dissociatie. Om dit te analyseren gebruiken ze netwerkanalyses. Ze hebben bij 902 patiënten met een primair psychotische stoornis (niet gerelateerd aan een stemmingsstoornis) vragenlijsten afgenomen die de verschillende domeinen meten.
Er is een ongerichte netwerkanalyse uitgevoerd die de onderlinge verbanden tussen FSA en de andere domeinen weergeeft, zonder rekening te houden met de richting van de verbanden. Daarnaast is een Directed Acyclic Graphs analyse uitgevoerd. In dit netwerk wordt uitgegaan van verbanden in één richting, zonder dat er verbanden weer terugleiden naar eerdere punten. Op deze wijze ontstaat een netwerk waarbij de snelste routes naar variabelen worden weergegeven. Er wordt dus zichtbaar gemaakt welke symptomen leiden tot andere symptomen en er kan worden gekeken of deze verbanden sterk genoeg zijn om ervan uit te kunnen gaan dat er sprake is van causaliteit.
Resultaten
Uit de vragenlijsten komt naar voren dat mensen binnen de onderzoeksgroep relatief veel last hadden van auditieve hallucinaties, achterdocht en slaapproblemen. Bij deze mensen kwam ook dissociatie geregeld voor: 66% van hen had een dissociatieve ervaring in de afgelopen 24 uur. Hierbinnen kwamen verandering in waarneming van de omgeving het vaakst voor, gevolgd door het gevoel van disconnectie en een vervreemdende ervaring van emoties.
Bij beide netwerkanalyses blijkt sprake van directe verbanden tussen dissociatie en alle andere variabelen, behalve zelfvertrouwen, slaap en affect-intolerantie. Dissociatie is het sterkst verbonden met de betekenis die mensen geven aan dissociatieve klachten. Bij de DAG-analyses kwamen trends voren, met een vermoeden van een causaal effect van dissociatie op hallucinaties en op achterdocht.
Op basis van deze resultaten komen de auteurs met de hypothese dat dissociatie wordt onderhouden door affect-sensitiviteit en, daarmee interacterend proces waarbij dissociatie wordt bekrachtigd door cognitieve en gedragsresponsen. Dissociatie zelf was hier niet duidelijk het gevolg van slecht slapen of van affect-intolerantie, en dat is opvallend gezien het vaak genoemde idee dat dissociatie juist wel door die beide processen zou kunnen ontstaan. Maar hoe het ook precies ontstaat, het komt veel voor bij mensen met psychose, en het lijkt ook nog eens mede oorzakelijk aan hallucinaties en achterdocht.
