Review: Hoe zit het eigenlijk met eetstoornis gerelateerde stemmen?

Inmiddels weten we dat het horen van stemmen een transdiagnostisch fenomeen is dat bij verschillende DSM-stoornissen voorkomt. Ook mensen met een eetstoornis kunnen negatieve stemmen horen die gerelateerd zijn aan de eetproblematiek. Zo’n stem kan bijvoorbeeld beweren dat ze ‘watjes’ zijn als ze hun honger toegeven of maar beter kunnen stoppen met eten omdat ze al zo dik zijn! Wat zijn de karakteristieken van zo’n eetstoornis-stem? Zijn dit ‘echte’ stemmen? En in welke mate hebben zij last van hun kritische stemmen?

Eetstoornis gerelateerde stemmen zijn soms lastig te onderscheiden van kritische intrusieve innerlijke gedachten. Een ‘eetstoornis-stem’ is daarom gedefinieerd als een innerlijke stem die in de 2e of 3e persoon praat en voornamelijk commentaar geeft op figuur, gewicht, eten, en die gevolgen dat heeft voor iemands zelfvertrouwen. Uit eerder onderzoek naar de samenhang tussen stemmen horen en het ontstaan van psychopathologie is gebleken dat met name de (al)macht van de stem en de ‘appraisal’ de belangrijkste factoren zijn voor het ontstaan van psychopathologie. Stemmen die bijvoorbeeld als vriendelijk worden ervaren roepen positieve gevoelens en minder weerstand op, en stemmen die als negatief worden ervaren, roepen dan juist meer weerstand op en leiden vaker tot lijdensdruk. Uit kwalitatief onderzoek is gebleken dat het herstelproces gunstiger verloopt als mensen controle over hun stem ervaren. Er is echter nog weinig bekend over hoe de eetstoornis-stem gerelateerd is aan eetproblematiek, en of de stemmen bijdragen aan het voortbestaan van de eetstoornis. Een andere belangrijke vraag is of de stemmen zich onderscheiden van kritische innerlijke stemmen in ‘gezonde’ mensen. De auteurs hebben hiervoor de bestaande literatuur geraadpleegd.

Na een zoektocht in databanken van Embase, Medline, PsycINFO, Web of Science en ProQuest British Nursing Index, op basis van de kwaliteitskenmerken voor wetenschappelijk onderzoek van het ‘Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-analysis (PRISMA)’-protocol, vonden ze 13 studies voor de review (7 kwalitatieve en zes kwantitatieve studies). De inclusiecriteria waren: (1) eetstoornis gerelateerde stem/ zelfspraak/ dialoog, (2) patiënten die gediagnosticeerd waren met een eetstoornis en (3) beschrijving van de assessment van de stem/ zelfpraat/ dialoog.

Twee studies hebben gekeken naar de frequentie van de eetstoornis gerelateerde stem. Hieruit blijkt dat 94.5% van de patiënten met een eetstoornis rapporteren minimaal eens zo’n stem te horen; 21.4% horen de eetstoornis-stem zelfs voortdurend. Van de gezonde controles hoort 29.3% een eetstoornis gerelateerde stem en maar een derde hoort deze stem eens per week. De eetstoornis stem werd ook als kwaadaardiger en almachtiger ervaren als er tevens sprake was van een eetstoornis. Ook had men er meer last van dan de gezonde controles. Uit de kwalitatieve onderzoeken komt naar voren dat patiënten hun eetstoornis stem in eerste instantie als positief en ondersteunend ervaren maar dat dit later omslaat naar een controlerende, kritische, dominante stem die dwingt om te gehoorzamen. Deze bevindingen moeten echter nog verder wetenschappelijk getoetst worden. Uit de kwantitatieve onderzoeken blijkt dat de karakteristieken van de stemmen (kwaadwillendheid en almacht) samenhangen met meer negatieve attitudes ten opzichte van het eten en dus een lagere BMI. Dit leidt ook tot meer compensatiegedrag (overgeven, gebruik van laxeermiddelen en overmatig sporten). Een studie heeft ook de ziekteduur onderzocht in relatie tot de karakteristieken van de stemmen. Hieruit blijkt dat een sterke eetstoornis gerelateerde stem samenhangt met een langere ziekteduur.

Er valt nog wel het e.e.a. af te dingen op deze review (kleine sample grootte, gebruik van verschillende meetinstrumenten etc.). Ook is er niet echt onderzoek gedaan naar de fenomenologische aspecten, zoals: hoe echt klinkt deze stem en heeft het de kenmerken van een daadwerkelijke hallucinatie? Dat weten we dus nog niet. Maar al met al is het een interessante studie. En wat is nu de belangrijkste boodschap van dit paper?

Ga bij mensen met een eetstoornis na of ze last hebben van een eetstoornis gerelateerde stem en onderzoek hoe de patiënt zich daartoe verhoudt. Ervaart hij/zij er nog controle over, of is extra hulp passend om de stem en de impact ervan minder gewichtig te maken?