Iedereen droomt ’s nachts, de een wat vaker dan de ander. Tijdens normale dromen ga je ervan uit dat alles gewoon gebeurt, je denkt er niet aan dat je in een droom zit. Vaak voelt het op dat moment als echt en herinner je je zo een droom ook niet meer. Maar soms gebeurt het dat je al in een droom beseft dat je aan het dromen bent, dit noemen we een ‘lucide droom’. Hang dat samen met psychose-achtige kwesties?
Tijdens normale dromen is er geen reality testing over de droomervaring waardoor droombeelden het karakter van realiteit krijgen. Lucide dromen daarentegen spelen zich af in een ‘gedissocieerde’ toestand, een soort waakbewustzijn. Er is sprake van slapen ten aanzien van de fysieke wereld en wakker zijn ten aanzien van droomwereld. Lang niet alle mensen hebben lucide dromen. Ongeveer de helft is wel eens wakker in een droom en bij ongeveer 23% komt dit regelmatig voor. Eerder onderzoek gaf aanwijzingen dat paranormale ervaringen samenhangen met het hebben van lucide dromen. Het geloof in paranormale verschijnselen hangt ook weer samen met het hebben van paranormale ervaringen, en met een problemen in ‘reality testing’. Onderzoekers uit Engeland vroegen zich daarom af of problemen in de reality testing samenhangen met lucide dromen en andere REM slaap gerelateerde verschijnselen (zoals slaapverlamming en dromen).
455 mensen uit de algemene bevolking zijn middels online zelfinvul-lijsten ondervraagd. Iedereen boven de 18 jaar met lucide dromen mocht meedoen. Gevraagd werd naar lucide dromen en hoe vaak deze optreden. Vervolgens werden er vragen gesteld over nachtmerries (frequentie, distress en of men zich de nachtmerrie nog kon herinneren na het ontwaken) en over het voorkomen van slaapverlamming. De ‘Reality Testing Subscale of the Inventory of Personality Organization (IPO-RT)’ werd afgenomen om problemen met de reality testing te onderzoeken. De IPO-RT bestaat uit 20 stellingen, bijvoorbeeld ‘Ik denk dat dingen zullen gebeuren, puur door eraan te denken’ (en andere waanachtige ideeën, hallucinaties, verwarring, en sociale tekorten) en werd gescoord op een 5-punts Likert-schaal (1 = nooit waar tot 5 = altijd waar). Hogere scores duiden op problemen met de reality testing. De Manchester Metropolitan University New (MMU-N) vragenlijst werd afgenomen om het geloof in paranormale verschijnselen (duivel, poltergeist, aliens, etc.) in kaart te brengen en er werden vragen gesteld over paranormale ervaringen (zoals contact met overledenen, telepathie, dingen kunnen voorspellen, etc.).
De gemiddelde leeftijd van de Engelse deelnemers lag rond de 34 jaar en ongeveer driekwart was vrouw. Er is allerlei ingewikkelde statistiek (confirmatory factor analysis, structural equation models) toegepast om de relaties tussen de slaap gerelateerde uitkomsten (dromen, nachtmerries slaapparalyse) en geloof in paranormale verschijnselen/ ervaringen te onderzoeken. Hieruit bleek in het uiteindelijke model dat iemand die veel hallucineert een grote kans heeft op paranormale ervaringen (zoals telepathie-belevingen, of de beleving van contact met overledenen), alsook op slaapverlamming, lucide dromen en nachtmerries. Paranormale ervaringen hingen zelf niet samen met die vreemde slaapbelevingen.
Een boel ingewikkelde relaties dus! In de schemergebieden van slaap-waak toestanden kunnen zich verscheidene aparte belevingen voordoen, en dit geeft bij sommigen flinke stress en angst. Mensen met psychose klachten zijn er wat vatbaarder voor, maar deze slaap-ervaringen komen ook genoeg voor bij mensen die niet psychosekwetsbaar zijn. En paranormale ervaringen lijken dus niet echt aan vreemde slaapbelevingen gerelateerd, doch wel aan de psychose-achtige belevingen.
