Socrates hoorde stemmen, SOCRATES brengt ze in kaart

De laatste 15 jaar zagen we een golf van onderzoeksliteratuur over stemmen horen (auditieve hallucinaties). Interessant is de de koerswijziging die we daarin zien. Waar stemmen horen voorheen overwegend werd gezien als een symptoom van psychose, zien we tegenwoordig stemmen horen veel meer als een verschijnsel dat bij een veelheid van stoornissen voorkomt. En zelfs gewoon in de algemene populatie blijkt voor te komen. Wat moeten we nu doen wanneer mensen vertellen dat ze stemmen horen? Wel of niet behandelen? SOCRATES weet raad.

Uit onderzoek is bekend geworden dat stemmen horen geen duurzaam verschijnsel is: van alle kinderen en adolescenten die ooit stemmen hoorden, bleek slechts 18% na 6 jaar nog steeds stemmen te horen, en slechts 6% na tien jaar. Toch blijken mensen die ooit stemmen hebben gehoord (of die stemmen horen op dit moment) aanzienlijk gevoeliger voor het ontwikkelen van gezondheidsproblemen. Maar bij wie is stemmenhoren nu een risico en bij wie niet? Zijn er wellicht kenmerken van auditieve hallucinaties te onderscheiden die voorspellen wie wel en wie niet gezondheidsproblemen zal krijgen? En zo ja, hoe krijgen we die dan in kaart? Kelleher (2016) ontwikkelde SOCRATES, een instrument dat beoogt op gestructureerde wijze stemmen en ongewone gedachteninhoud in kaart te brengen in een klinische setting.

Het woord SOCRATES is een ezelsbrug die staat voor: S ource, O nset, C haracter & Content, R eality testing, A ttribution, T iming, E ffects on functioning, S everity of distress. Ofwel: worden stemmen binnen of buiten het hoofd gehoord? Wanneer werden stemmen voor het eerst gehoord (oudere leeftijd is meer indicatief voor stoornis)? Hoe lang duurt het stemmen horen en hoe vaak komt het voor? Hoeveel stemmen zijn het, zijn het stemmen van bekenden en wie dan? Hoe (hard) klinkt de stem, en heeft de stem een positief of negatief karakter? Wat zeggen de stemmen precies en spreken ze in de eerste, tweede of derde persoon? Wat denkt men dat er aan de hand is? Wat voor invloed hebben ze op het functioneren en hoe hoog is de lijdensdruk? Van een aantal van deze factoren is aangetoond dat ze samenhangen met meer last van stemmen en met meer kans op een psychische aandoening. Echter, een aantal ook niet (zoals stemmen binnen of buiten het hoofd).

SOCRATES pas bij de Auditory Hallucinations Rating Scale (AHRS), onderdeel van de Psychotic Rating Scales (PSYRATS), welke al geruime tijd een veel gebruikt instrument is in onderzoek en behandeling van mensen die stemmen horen. De meerwaarde van SOCRATES als voorspeller van risico wordt in dit artikel niet geheel duidelijk. Het is vooral nog een voorstel om meer gestandaardiseerd te inventariseren of het veel voorkomende fenomeen van stemmen horen bij een bepaald individu erg verstorend is en mogelijk psychische klachten inhoudt of niet.

Als het antwoord ja is, worden aanbevelingen gedaan om gezondheidsproblemen te voorkomen, bijvoorbeeld: (1) demystificeer en de-stigmatiseer de stemmen (d.m.v. psycho-educatie en normalisatie: “het betekent niet dat je gek wordt”); (2) identificeer en behandel alle psychische problemen; (3) spoor traumatische ervaringen op; en (4) adviseer patiënten m.b.t. andere risicofactoren, zoals bijvoorbeeld cannabisgebruik.