Verband tussen psychose en eenzaamheid

Eenzaamheid wordt vaak onterecht geassocieerd met alleen zijn, maar dat is niet automatisch hetzelfde. Je kan omringd zijn door leuke mensen, maar toch een eenzaam gevoel hebben. En eenzaamheid ondermijnt zowel de fysieke als de mentale gezondheid. Bij mensen met psychose is een gevoel van eenzaamheid helaas vaak aan de orde. Hoe komt dat?

Eenzaamheid komt veel voor bij psychose. Tijdens de psychose zelf bijvoorbeeld omdat de waan een eenzaam perspectief is; je bent losgekomen van de gedeelde werkelijkheid met je naasten. Maar ook voor en na de psychose speelt eenzaamheid een grote rol. Zo blijkt uit een grootschalig onderzoek in Australië, dat 80% van de patiënten met een psychose zich in het afgelopen jaar eenzaam heeft gevoeld. Bijna 40% noemde dit het grootste obstakel op weg naar hun herstel. Eenzaamheid hangt samen met ernstigere symptomen, een lager zelfbeeld, minder zelfredzaamheid, meer zelf-stigma en discriminatie. Maar ook is gebleken dat iemand zich in de periode voor een 1e psychose al eenzamer kan voelen. Buiten de boot vallen en er niet bij horen is een zeer relevante risicofactor voor het krijgen van psychose.

Een recente meta-analyse (Michalska da Rocha, Rhodes, Vasilopoulou & Hutton, 2018), gebaseerd op 13 studies, vond een verband tussen eenzaamheid en psychotische symptomen. In de betreffende studie is er geen rekening gehouden met het feit dat psychotische ervaringen op een continuüm voorkomen, en zich dus ook voordoen bij niet-klinische populaties. Dat is voor de auteurs van de huidige studie aanleiding geweest om de meta-analyse van Michalska da Rocha et al. uit te breiden en te kijken naar de associatie van eenzaamheid en psychotische ervaringen op een continuüm (dus in klinische en niet-klinische populaties, respectievelijk). Ook wilden zij meer de diepte ingaan, door onderscheid te maken tussen positieve en negatieve symptomen. Er zijn vanuit de literatuur namelijk voorzichtige aanwijzingen dat eenzaamheid leidt tot negatieve emoties (angst en depressie) en dat deze juist weer de kans op wanen en hallucinaties verhogen. Mogelijkerwijs (maar er is nog weinig onderzoek gedaan) zijn sociale anhedonie en terugtrekgedrag die deel uit maken de negatieve symptomen geassocieerd aan eenzaamheid doordat hierdoor sociale isolatie ontstaat.

Ze vonden 31 studies voor de review met samen 17.927 mensen met klachten op het psychose-spectrum: 2.613 klinisch, 314 niet-klinisch, en 15.000 niet gedifferentieerd (d.w.z. dat de klinische status van de deelnemers niet bekend was of onduidelijk). Dertig studies werden opgenomen in de meta-analyse van de positieve symptomen, en 15 studies werden opgenomen in de meta-analyse van de negatieve symptomen.

Uit de resultaten blijkt dat eenzaamheid zowel samenhangt met positieve symptomen (vooral paranoia: correlatie van 0,45) als met negatieve symptomen. Bij mensen die niet in zorg zijn is eenzaamheid zelfs nog sterker geassocieerd aan de psychotische ervaringen, wat mogelijk te maken heeft met meer variatie en dus meer mogelijkheid om een sterk verband te vinden.

Wat kunnen we uit dit onderzoek voor conclusie trekken voor de klinische praktijk? Eenzaamheid is een groot en veelvoorkomend probleem bij mensen met een psychose (maar dat is natuurlijk geen nieuws), en er zijn aanwijzingen dat eenzaamheid een rol speelt bij het ontstaan van psychotische ervaringen. Dus ook in een UHR groep is het goed om hier aandacht voor te hebben. Daarnaast is eenzaamheid vooral sterk gerelateerd aan achterdocht. Mogelijk dat het verminderen van paranoia ervoor zorgt dat iemand zich weer relaties aangaat, zich hierdoor meer verbonden voelt en dus minder eenzaam. Maar andersom zal het ook gelden: meer relaties en contact maakt iemand waarschijnlijk minder achterdochtig. Beide werken vermoedelijk hand in hand.