“Ik heb van die momenten dat ik me ineens heel vreemd voel, alsof het allemaal niet echt is. Soms lijkt het wel of ik zelf ook niet echt meer ben.”
Wat is het?
Dit heet depersonalisatie (DP). Je ervaart jezelf of je eigen lichaam als vreemd, niet vertrouwd of onecht. Ook kun je het idee hebben dat je niet echt leeft. Dat je levend dood bent. Of dat je een automaat of robot bent in plaats van een mens, je voelt je vervreemd van je eigen lichaam en je gevoelens. Je voelt eigenlijk niet zoveel meer, of helemaal niets meer. Bij DP kun je ook het idee krijgen dat iemand of iets anders dit alles veroorzaakt en je laat bewegen. Je voelt je niet meer de baas over jezelf en je omgeving. Wat veel voorkomt is dat je jezelf hoort praten alsof je iemand anders bent. Sommige herkennen zichzelf met moeite in de spiegel.
Derealisatie (DR) is de ervaring waarin je de vertrouwde omgeving als vreemd, niet vertrouwd of onecht ervaart. Het lijkt alsof je leeft in een film of een glazen kooi. De wereld lijkt plat geworden en slechts twee dimensies te hebben. De hele buitenwereld komt raar of onwerkelijk over.
Het is lastig om aan deze ervaringen woorden te geven.
Een ervaring die veel mensen hebben is dat zij iets mee maken waarvan men tegelijkertijd het gevoel heeft het al eerder te hebben meegemaakt, terwijl men weet dat dat niet het geval is. Dit heet een déjà vu (eerder gezien).
Déjà vu (DV) slaat niet alleen op beelden, er zijn ook varianten bekend waarbij het gaat om een gedachte of een ervaring: men spreekt dan ook wel van déjà senti (eerder gevoeld), déjà visité (eerder bezocht) of déjà vécu (eerder meegemaakt of beleefd). Ook het tegenovergestelde komt voor. Iets wat je kent komt over als volkomen vreemd: jamais vu (nooit gezien).
Bij deze ervaringen heeft men een ‘vreemd’ gevoel maar tegelijkertijd ook een heel vertrouwd gevoel. We denken bijvoorbeeld dat we het in een droom eerder hebben meegemaakt, maar soms is men er ook van overtuigd dat het echt gebeurd is. Vaak komt er ook het gevoel bij dat je weet/voelt wat er vervolgens gaat gebeuren.
Al dit soort ervaringen maakt mensen makkelijk bang om gek te worden of al te zijn. Indien je dat zo voelt is het niet raar dat je angstig wordt. Het vervelende is dat juist die angst deze klachten verergert.
Depersonalisatie (DP)
Je ervaart jezelf of je eigen lichaam als vreemd, niet vertrouwd of onecht.Derealisatie (DR)
Je ervaart de vertrouwde omgeving als vreemd, niet vertrouwd of onecht.
Déjà vu (DV)
Je ervaart dat je iets meemaakt terwijl je tegelijkertijd het gevoel hebt het al eerder te hebben meegemaakt, terwijl je weet dat dat niet het geval is.
Wat weten we ervan?
Er is veel onderzoek gedaan naar deze verschijnselen en daardoor weten we dat het veel voorkomt. Vooral bij mensen tussen 15 en 25. Bij de meeste mensen is het een gevolg van vermoeidheid en overbelasting. Het komt bijvoorbeeld door slaaptekort. Maar ook alcohol en drugs vormen een belasting voor lichaam en geest, waardoor je eerder dit soort vreemde ervaringen kunt krijgen. Ook bij de eerste tekenen van griep en verkoudheid komen ze geregeld voor.
Als je veel ‘in je hoofd zit’ en als je veel nadenkt en weinig contact hebt met andere mensen, vergroot je de kans dat je dit soort ervaringen krijgt.
Het zijn geen voortekenen dat je gek gaat worden of dat er iets ernstigs aan de hand is. Wel is het zo dat ernstig lichamelijk zieke mensen dit soort ervaringen ook hebben. Zij worden er bijna nooit bang van omdat zij begrijpen dat het komt doordat hun lichaam zo moe is. Het hebben van een psychiatrische aandoening is behoorlijk vermoeiend en het gaat ook vaak gepaard met slecht slapen. Hierdoor hebben veel angstige en depressieve mensen dit soort ervaringen.
De verschijnselen komen meestal samen voor en het is niet altijd duidelijk te zeggen waar een ervaring bij ingedeeld moet worden. Ze lijken ook erg op elkaar. Je bent teveel naar binnen en op jezelf gericht. Daardoor ben je minder bezig met de buitenwereld. Je raakt het contact met de wereld om je heen kwijt. Eigenlijk lijkt het heel sterk op mediteren. Maar bij mediteren hebben we controle op onze toestand. Bij DP, DR en DV ervaren we deze controle niet. Dat maakt het angstig.
Jezelf wat terugtrekken uit de wereld is een manier om tot rust te komen en even de stress van alledag niet te ervaren. Veel mensen raken ook een beetje van de wereld wanneer zij met een koptelefoon naar muziek aan het luisteren zijn. Zij gaan helemaal op in de prachtige klanken en vergeten de wereld om hen heen. Ook tijdens een aangename vrijpartij lijkt de wereld te verdwijnen en besta je nog slechts samen met je geliefde.
Er is veel onderzoek gedaan naar DV. Helaas is daar geen heldere verklaring uit naar voren gekomen. De meeste onderzoekers gaan ervan uit dat er iets niet helemaal goed loopt met het geheugen. Het makkelijkste is het je voor te stellen dat het brein vergeet te noteren dat wat je nu meemaakt pas net in het geheugen gezet is. Het is alsof de systeemtijd van je brein niet helemaal synchroon loopt met de echte tijd. Hierdoor lijkt het dat deze ervaring al veel eerder in je geheugen geplaatst is. Het lijkt in je lange termijn geheugen te staan. Opmerkelijk is dat we ons de DV later nog goed herinneren, maar dat de gebeurtenis die naar boven komt in de DV verder niet in ons geheugen voorkomt.
Wat kun je eraan doen?
Wat je kunt doen om het te voorkomen is zorgen voor een goede lichamelijke conditie door voldoende te slapen, genoeg te bewegen en weinig ongezonde dingen eten. Ook het beperken van alcohol en drugs is verstandig bij dit soort belevingen.
Ervaar je DP, DR of DV dan kun je proberen om je te herinneren wat er in deze folder staat. Ook helpt het om je aandacht meer naar buiten te brengen en uit je eigen hoofd te gaan. Bijvoorbeeld door even buiten een ommetje te maken en de frisse lucht te voelen. Wat veel mensen helpt is om hun voorhoofd en polsen koud te maken met water. Dit triggert de zogenaamde duikreflex waardoor je je alerter voelt en je lichaam actiever wordt. Probeer maar eens!
Je kunt iets doen aan je reactie als je deze dingen meemaakt. Doordat je nu weet dat het een normaal verschijnsel is, kun je er rustiger mee omgaan. Helpende gedachten zijn: blijkbaar ben ik een beetje moe en te druk met van alles, laat ik binnenkort wat tijd nemen voor mezelf en weer eens op tijd naar bed gaan.
Wat ook kan helpen is om het met vrienden en familie te bespreken en te vragen of zij dit ook wel eens hebben. Je zult dan zien dat sommige mensen er hele aparte ideeën over hebben. Zij denken bijvoorbeeld dat een DV iets te maken heeft met een eerder leven, of geesten. Gelukkig is dat niet zo.