“Soms voel ik mee heel wazig en suf en weet ik nog maar heel vaag hoe ik hier gekomen ben. Ik voel dan pijn ook heel anders.”
Wat is het?
Dissociatie is een toestand van verlaagd bewustzijn. Als je last hebt van dissociatie kan het voelen alsof je gedachten, gevoelens, herinneringen en lichamelijke gewaarwordingen niet van jezelf zijn (depersonalisatie). Ook kunnen de wereld en de mensen om je heen kunnen heel vreemd aanvoelen (derealisatie). Je tijdsbeleving kan anders zijn dan normaal. De tijd lijkt bijvoorbeeld veel te snel of te langzaam te gaan. Het kan ook voorkomen dat je wat je meemaakt niet goed opslaat. Je bent bijvoorbeeld ergens maar weet niet of maar heel vaag hoe je daar gekomen bent. Het kan zijn dat je geen pijn meer voelt of je heel wazig en suf voelt.
Wat weten we ervan?
Alle mensen hebben wel eens last van dissociatie, bijvoorbeeld als ze heel moe of ziek zijn, of wanneer we onder teveel spanning komen te staan. Dissociatie zou je kunnen zien als een mechanisme dat je beschermt tegen te veel indrukken. Je hersenen schakelen een stuk van je bewustzijn uit, bijvoorbeeld je emotie, omdat het te veel dreigt te worden. Mensen die in hun kindertijd langdurig blootgestaan hebben aan misbruik, mishandeling of verwaarlozing hebben als volwassene vaak meer last van dissociatie dan anderen. Zij kunnen in hun dagelijks leven last hebben van plotselinge dissociatie. Dit treedt dan vaak op in situaties waarin ze een moment erg veel emotie ervaren, bijvoorbeeld angst/paniek. Vaak is dat dan in situaties die in het verleden geassocieerd waren met bedreiging.
In een ernstig bedreigende situatie gebeurt er automatisch van alles in je lichaam dat je helpt om in actie te komen om te overleven. Je zintuigen staan ineens op scherp, je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt zich, je spieren spannen zich aan en je ervaart heel veel emotie. Deze automatische processen stellen je razendsnel in staat schade te voorkomen door te vluchten uit de situatie en als dat niet mogelijk is om te vechten. Je lichaam en geest vertonen dan een extreem hoog niveau van activiteit: hyperarousal. Als de bedreiging aanhoudt en vluchten en vechten niet mogelijk is of geen zin heeft, kan er juist een toestand van verlaagd bewustzijn optreden in ons lichaam. Volledige overgave is in bepaalde omstandigheden het beste wat je kan doen en ons lichaam helpt ons dan een handje. De hartslag vertraagt plotseling, de spierspanning zakt weg, je voelt geen pijn meer en je ervaart juist heel weinig emotie. Deze automatische processen helpen de emotionele en fysieke schade beperken. Je spaart hierdoor namelijk je krachten waardoor je kans om die bedreigende situatie te overleven toeneemt. Je lichaam en geest vertonen dan een extreem laag niveau van activiteit: hypoarousal. Dit is ook wat er tijdens dissociatie in je lichaam gebeurt. Als je traumatische omstandigheden overleefd hebt, heeft je lichaam daar namelijk van geleerd. De herinnering aan die bedreiging en situaties die op één of andere wijze doen denken aan wat er is gebeurd, geven dan vaak automatisch en razendsnel de fysieke reacties die toen hielpen te overleven.
Dissociatie en derealisatie lijken wel wat op elkaar. Een belangrijk verschil is dat derealisatie veel meer een gevolg is van vermoeidheid en dat dissociatie ineens kan gebeuren als je iets meemaakt wat je herinnert aan eerdere erg nare ervaringen. Als je je erg onveilig voelt doordat je veel nare dingen hebt meegemaakt put dit natuurlijk ook uit, waardoor je ook weer derealisatie kunt krijgen. Dissociatie en derealisatie lopen dus makkelijk door elkaar heen.
Wat kun je eraan doen?
Veel mensen schrikken van het gevoel van dissociatie en zijn bang om gek te worden. Misschien ben je bang om te verdwijnen of de controle te verliezen. Belangrijk is te beseffen dat dissociatie een vrij onschuldig en normaal fenomeen is dat jou waarschijnlijk in het verleden geholpen heeft te overleven en dat het altijd vanzelf weer overgaat. Maar bij sommige mensen houdt het veel aan en verstoort het toch veel. Er bestaan dus verschillende gradaties in ernst. Wat direct helpt als je gedissocieerd bent is iets actiefs of zintuigprikkelends doen in het heden, zoals op de grond stampen of ijskoud water over je polsen laten stromen. Als je in psychologische behandeling bent praat er dan over met je therapeut. Die kan je helpen uitvinden wat jou helpt grip te krijgen op de dissociaties. Daarnaast kan psychologische behandeling gericht op verwerking van traumatische ervaringen je helpen om je dissociatieve klachten te verminderen of te laten verdwijnen.
Over derealisatie hebben we een aparte ZZD geschreven.